كامروایی با افزودنِ شیرینیِ پاداش، به معجونِ مدیریت مصرف برق

به گزارش پویشگران گیل:
فرهنگ صرفه جویی، آشنا در حرفها و نوشته‌ها، و غریب در عملکردها و رفتارهاست و ذهن مخاطبان را به سوی تدبیر و صبر همراه با سعی کردن، هدایت می کند، ولی تا تبدیل شدن به فرهنگ، صدها فرسنگ فاصله دارد. در آموزه‌های دینی ما به هیچ عنوان، پررونق بودن و فراوانی یک نعمت، مجوزی برای مصرف بیش از اندازه و نیاز، در اختیار انسان‌ها قرار نمی‌دهد، بلکه در همه شرایط و در هر سطح و با هرامکاناتی، قناعت، مورد تاکید قرار گرفته و روحیه صرفه جویی، به خودی خود و بدون درنظرگرفتن شرایط کمبود یا فراوانی، موجب رشد است.
در فرهنگ صرفه جویی، این نگرش که چون من ندار هستم، مجبور به رعایت صرفه جویی‌ام، و اگر دارا بودم، اینطور نبود؛ جایگاهی ندارد و اما البته نگرشِ مذکور، مورد سوءاستفاده بدخواهانِ مردم، در القای بدبختی به آنها، قرار می گیرد.
«تقوای مصرف» همان مقصود است
با ورود به فصل گرم، ضرورت صرفه جویی در مصرف برق و نیز آب، با توجه به افزایش تقاضا، دوچندان می شود و جنبه حق‌الناس آن پررنگ‌تر می‌شود. نیز به خود می‌گیرد، اما متاسفانه ما ایرانیها همواره جز پرمصرف‌ترینها در دنیا معرفی می‌شویم؛ درحالیکه در فداکاری برای هموطن سرآمدیم و آوازه همراهی مان با مسوولان، بلند است، اما باز متاسفانه درچند سال اخیر، مردم ما با سوء ظن حاصل از ورود به فضای مجازی، به موضوعات اجتماعیِ مرتبط با مدیران می نگرند و تحمل کلاه گشادی که گمان می‌کنند و شاید به سرشان برود را ندارند. به طوری که با شنیدن اعلام ضرورت صرفه جویی در مصرف برق، سوالاتی به ذهن شان سرک می کشد: آیا مسئولان نیز همانند ما، خود و خانواده خود را ملزم به صرفه جویی می کنند؟ آنها خود، به این حرف ها باور دارند؟
پاداش صرفه جویی، مفید و اثرگذار
«وقتی مردم می بینند که در ادارات، صرفه جویی در مصرف برق انجام نمی شود، مایل نیستند که خودشان این کار را انجام دهند» جمله ای است که برخی از مردم در گفت‌وگو با موضوع صرفه جویی بیان می دارند و می گویند: در مراجعه به ادارات به عنوان ارباب رجوع، شاهد بوده ایم که درِ اتاقها، برای مدت هرچند 5 دقیقه‌ای بسته می‌شود، اما چراغ اتاق، همچنان روشن است و یا وقتی وارد اتاق برخی از کارکنان ادارات می‌شویم، احساس سرمای زیادی داریم، شاید بعضیها دمای رفاه (24 درجه) را برای کولرهای اتاق رعایت کنند، نمی دانیم، اما چون توان آن کولر برای یک اتاق 20 متری، خیلی زیاد و برای مساحت 60 متر مناسب است، سرمای زیادی را برای حجم کم منتقل می کند و کارکنان مستقر در آن اتاق، حاضر نیستند برای فقط یک ساعت کولر را خاموش کنند و درصورت بیان این درخواست، ممکن است بحثهای فنی را پیش بکشند که اگر کولر خاموش باشد، در روشن و سرد کردنِ مجدد، باید برق بیشتری را مصرف کند.!!
با شنیدن این اظهارات، البته می توان موارد جزئی دیگری را در ادارات به راحتی یادآوری کرد و تشخیص داد؛ مانند اینکه برای سالن های همایش که هنوز هیچ شخصی وارد آن نشده است، به ویژه برای غیرفصل گرم که ادارات دستورالعمل کاهش مصرف ندارند، برقهای سالن، نیم ساعت قبل از ورود اولین فرد روشن هستند و پس از خروج آخرین نفر نیز، اعتنایی به روشن ماندن چراغ نمی شود تا اینکه خدماتیهای آن اداره، در انتها برقها را خاموش می کنند.
عده‌ای دیگری از افراد جامعه ممکن است بگویند: برای من توجه به پیک بار(اوج مصرف)، برای لوازمی مانند سشوار، اتو، ماشین لباسشویی و… آسان است و رعایت می‌کنم اما تحمل لحظه‌ای گرما را ندارم و حاضر نیستم بابت پاداشهایی که قرار است بدهند، آن را تحمل کنم، مگر مسوولان و افراد پولدار، رفاه خود را فدای پول می کنند؟!! و ممکن است دست آخر برای پرداخت قبضهای گران خود، اعمال نفوذ کنند.
فرد بعدی با انتقاد از اینکه چرا باراصلی مدیریت مصرف باید به دوش مردم باشد، می‌گوید: اگر مشکلاتی که درسیستم صنعت برق مانند نیاز به تعمیرات و به روز شدن امکانات، حل شود، موجب صرفه جویی می‌شود.
چند شخص دیگر نیز طرحِ اعطای پاداش‌ها را تا حد قابل قبولی مفید و خوب و برای عده قابل توجهی و نه همه، اثرگذار ارزیابی کرده و می‌گوید: ما حاضریم برای لحاظ شدنِ پاداش درقبض برق، مصرف را مدیریت و زمان اوج مصرف را رعایت کنیم و از این طریق می توان برق مصرفی را رایگان کرد. البته برای بدمصرف ها باید جریمه‌های سنگین و بازدارنده حتما اعمال شود.
کم و گزیده ی وزیر برای مشترکان صرفه جو
برای اجرای اعمال هزینه پلکانی برای مشترکان پرمصرف، متناسب با پیچیدگی این اعمال هزینه، اطلاع رسانی خوبی انجام نشده و این قضیه برای خیلی از افراد نامفهوم است. امسال اما اعمال پاداشها تفاوتی دارد با سال گذشته و تمامی مشترکان پرمصرف و کم مصرف را شامل می شود؛ در این خصوص وزیر نیرو می گوید: «پاداش صرفه‌جویی» مهم‌ترین طرحی است که امسال در بخش مدیریت مصرف بخش خانگی اجرا می‌شود، که درآن هرخانواری، با مصارف داخل الگو و بیش از الگو که مصرف برق را نسبت به دوره مشابه پارسال، کاهش دهد، برای هرکیلووات ساعت، صرفه جویی تا 2000 تومان کاهش هزینه دریافت می‌کند و چنانچه درمصرف کولرهای آبی سرعت کولر را از دور تند به دور کند منتقل کنند، به ازای هر ماه 150 هزار تومان پاداش می گیرند.
تلاش برای تأمین برق صنایع، در زمان اوج بار مصرف
خبرها حاکی است اگر در تابستان 1401 برای مدیریت مصرف برنامه ریزی نمی شد، بی‌ شک اوقاتی در اوج مصرف برق، معادل 6 ساعت، در تمامی بخش‌های خانگی، کشاورزی، صنعتی عمومی، اداری، و… خاموشی رخ می داد.
بنابرگزارشی ازسایت وزارت نیرو، وزیر نیرو با اعلام اینکه در دولت‌های یازدهم و دوازدهم غفلت‌هایی در توسعه صنعت برق پیدا شد که حاصل آن یک ناترازی قابل توجه در تولید و تقاضای برق بود و اکنون ما میراث دار آن هستیم، گفت: امسال سعی ما بر این است که تأمین برق صنایع از سال گذشته هم بهتر باشد و انرژی مورد نیاز آن‌ها در زمان اوج بار مصرف نیز تأمین شود.
محرابیان اعلام کرد: با انجام اقداماتی در تابستان 1401، هیچ خاموشی در بخش خانگی نداشتیم و در بخش‌های دیگر نیز با تزریق میزان قابل توجهی انرژی، نتایج خوبی را شاهد بودیم، به طوری‌که در تیر و مرداد سال گذشته، تولید صنعت فولاد کشور 30 تا 60 درصد رشد یافت.
افزایش مشترکان جلوتر از افزایش تولید برق
سالانه نزدیک به یک میلیون مشترک جدید به تعداد مشترکان و بیش از 1000 مگاوات به مصرف برق کشور اضافه می‌شود، درنتیجه مصرف برق در کشور رشد بالایی دارد، اما افزایش ظرفیت نیروگاه‌ها، متناسب با آن نبود و این موضوع در صحبتهای وزیر نیرو نیز بیان شده است.
یکی ازکارشناسان درگفت‌وگو درباره ی این موضوع اظهار داشت: سالیانی است که مشترکان صنعت برق با خاموشی در فصل گرم مواجه می شوند، اما همچنان ساخت نیروگاه با افزایشِ سالانه ی مشترک برق، تناسب ندارد.
لزوم اعمالِ واقعی جریمه برای پرمصرف‌ها
درمیان موضوعات مربوط به مدیریت مصرف، هدر رفت انرژی در سطوح و مراحل مختلف از تولید برق تا مصرف آن و بازده انرژی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
بنابر آمارهای اعلام شده، هدر رفت انرژی در شبکه یا تلفات شبکه ی سراسری، از ۱۵ درصد در سال ۹۲، به ۹.۷۶ درصد کاهش یافته است.
درگفت‌وگو با یک کارشناس صنعت تولید برق، درباره هدررفت انرژی برق، وی عدم رعایت استاندارد در ساخت و سازها را یکی از دلایل کمبود انرژی برق در دوره ی پرباری عنوان کرد.
این کارشناس عوامل بسیاری را در بالارفتن «بهره وری در مصرف انرژی» و راندمان دخیل دانست وگفت: نمی توان از مشترکی که از طبقه ی متوسط جامعه است، انتظار داشت که لوازم خانگی فرسوده و یا با هدر رفت بالای انرژی را تعویض کند و اینکه رعایت استاندارد ساخت و سازها در دست مشترکان نیست، یک امر بدیهی است.
وی با اشاره به تاثیر پاداش صرفه جویی در کاهش مصرف برق افزود: این پاداشها در صرفه جویی طبقه ثروتمند تاثیری ندارد و مورد استقبال قشر متوسط قرار می گیرد.
این کارشناس با اشاره به بازدارندگیِ اعمالِ واقعی جریمه ها برای مشترکان پرمصرف گفت: وقتی موقع پرداخت جریمه ها می شود، برخی از مشترکان با نفوذ و رابطه، هزینه قبض خود را کاهش می دهند و عملا اعمال ِجریمه ی واقعی انجام نمی شود.
وی تولید برق را بسیار پرهزینه و هزینه واقعی تمام شده برق را بالاتر از رقمی که در قبض ها نوشته می شود، عنوان و تصریح کرد: وقتی هزینه ی زندگی ها بالا و درآمدها کم است، برای مردم عادی، پرداخت هزینه ی واقعی برق ممکن نیست، اما برای زندگیِ ثروتمندها اتفاقی نخواهد افتاد.
شبکه برق یکپارچه است و مصرف مشترکان روی هم اثر می‌گذارد
کارشناس صنعت تولید برق در پاسخ به سوالی مبنی بر انتقاد برخی مردم به انتقالِ برقِ تولید شده در هر استان به سایر استان ها در دوره اوج بارگفت: این، یک موضوع ملی است. اگر این موضوع مطرح شود پس برای مثال استان خوزستان نیز می تواند بگوید من نفت وگاز تولید شده در استان خود را به دیگر استانها نمی دهم و دراین صورت، سنگ روی سنگ بند نمی شود. کما اینکه انتقال برق مازاد هراستان به استانهای دیگر، یک مسئله فنی است و مرکز دیسپاچینگ ملی در تهران برای نیاز شبکه ی سراسری و هراستان، برنامه ریزی می کند و کل شبکه ی برق کشور یکپارچه و به یکدیگر کوپل (وصل) و درتماس با این مرکز هستند، انرژی برق قابل ذخیره کردن نیست و حتی در مواقعی که خروج از مدار مثلا برای تعمیرات اساسیِ یک واحد نیروگاهی و خاموشی اتفاق بیفتد، بازگشت بار می تواند خسارت بار باشد، که وصل بودن شبکه برق استانها به یکدیگر می تواند از این خسارت جلوگیری کند. برق کشورهایی مانند فرانسه و انگلیس به یکدیگر کوپل است. خطوط سراسری برق کشورمان به همدیگر نیاز دارند، این اتصال، قابلیت شبکه را زیاد می کند و ایمنی بالایی را به همراه دارد، ما که برای کشور خود نمی توانیم به موضوعاتی از این دست، نگاه محلی داشته باشیم!
باکنتور هوشمند، تروخشک باهم نمی‌سوزند/لزوم اصلاح جرایم مصرف
هدر رفت انرژی، کنترل پذیری بار و معیارِ مشترک پرمصرف و داخل الگوی مصرف، موضوعات گفت‌وگو با کارشناس دیگری از صنعت برق بود. این کارشناس با اشاره به اینکه در بهترین شبکه های دنیا، هدر رفت انرژی وجود دارد، اظهار داشت: در مسیر ارسال جریان برق، از سطح انتقال (بین استانی) و فوق توزیع (داخل استانی) به سطح توزیع (داخل محلات و کوچه ها)، بخشی ازجریان تلف می‌شود.
وی چشم انداز صنعت برق کشور را کاهش هدر رفت انرژی دانست و گفت: رفع فرسودگی، نوسازی و بهینه کردن تجهیزات شبکه، ایجاد ظرفیت جدید برای خطوط انتقال برق، جایابیِ بهینه ی احداث پستهای جدید از جمله مواردی است که می تواند هدر رفت انرژی برق را کم کند.
این کارشناس با بیان اینکه اگر جریان برق از 70 درصد ظرفیت نامیِ تجهیزات عبور کند، آن تجهیزات وارد شرایط پرباری شده است، افزود: این استانداردی است که برای بارگیری تجهیزات بکار می گیرند.
وی بیان کرد: تفاوت میزان انرژی در ابتدای و انتهای خط، میزان هدر رفت را مشخص می کند اما دربخش خانگی، دقیقا نمی‌توان میزان هدر رفت را در هر خانوار محاسبه کرد.
این کارشناس با اشاره به اینکه 20 درصد مشترکان خانگی، 40 تا 45 درصد کل مصرف خانگی را انجام می دهند، تصریح کرد: این موضوع نشان می‌دهد که معیاری برای مصرف باید تعریف شود، براین اساس برای محاسبه الگوی مصرف، میزان مصرف ماهانه لوازم برقی ضروری مانند یخچال، تلویزیون، کولر و… را در یک خانه معمولی محاسبه کرده اند و این عدد را معیار الگوی مصرف قرار داده اند که برای مناطق گرمسیر و سایر مناطق متفاوت است.
وی به امکان کنترل پذیری بار از طریق کنتورهای هوشمند اشاره کرد و گفت: پرمصرفها در اولویت نصب این کنتورها قرار دارند که از این طریق، اطلاعات مربوط به مصرف مانند شرایط تغییر مصرف در پیک بار و زمان عادی، هزینه ها و پاداش مشخص می شود و مشترک نیز می تواند از طریق WiFi یا بلوتوث این موارد را مشاهده کند.
این کارشناس صنعت برق با بیان اینکه به واسطه استفاده از کنتورهای هوشمند، مدیریت مصرفِ بهینه تری انجام می شود، اظهار داشت: با کنتورهای معمولی، برای شرکتهای توزیع برق، امکانِ کنترل مصرفِ لحظه ای مشترکِ پرمصرف و رصد آن وجود ندارد و اگر به فرض، مصرف در محله ای بواسطه ی وجود مشترکانِ پرمصرف در ساعات اوج مصرف بالا رود، اگر برق آنجا قطع شود، تر وخشک با هم می سوزند و امکان شناساییِ لحظه ای مشترکان پرمصرف وجود ندارد اما کنتورهای هوشمند، این امکان را می‌دهد که شرکتهای توزیع، به مشترکان پرمصرف اخطار دهند و در صورت تداوم رفتار آنها، برق همان مشترکان را قطع کنند.
وی به وجود تورم در کشور و هزینه ی بسیار بالای تولید برق درهمه جای دنیا اشاره کرد و گفت: هزینه مصرف برق برای مشترکان، بسیار پایین است؛ این هزینه مصرف، پاداش های صرفه جویی و جرائم پرمصرفی، برای متمولان قابل اعتنا نیست؛ در مورد جریمه پرمصرفها باید تعرفه‌ها اصلاح شود و محدودیتِ قانونیِ اعمال جریمه های بازدارنده و سنگین رفع شود.
این کارشناس در پاسخ به پرسشی در مورد گفته وزیر نیرو که «مسیر اصلاح ساختارهای مالی و برنامه ریزی درصنعت برق را به مراتب هموارتر از سایر صنایع و نیازمند تغییراتی هدفمند و منطبق با محدودیتها» دانسته است، عنوان کرد: اینکه مسیر اصلاح ساختارهای مالی و برنامه ریزی درصنعت برق هموارتر معرفی شده است به چندین مساله بازمی‌گردد.
وی افزود: ثروت آفرینی صنعت برق، امکان سرمایه گذاری خارجی، قابلیت مدیریت مصرف، امکان استفاده برای بورس وتبادل انرژی، ساخت و توسعه ی نیروگاههای تجدیدپذیر، قابلیتهایی است که رشد صنعت برق را ممکن و سرمایه گذاری درصنعت برق را جذاب می‌کند. رشد صنایع دیگر در مقایسه با صنعت برق، بیشتر به تجهیزات وابسته هستند.
مدیریت مصرف، معجون یا جورچین؟
هم اکنون بیش از ۸۵ هزار و ۳۱۳ مگاوات ظرفیت نامی، برای تولید انرژی برق را در کشور دارا هستیم که حدود ۱۲ هزار مگاوات از این میزان ظرفیت، مربوط به نیروگاه های برق-آبی بوده و حدود ۷۰ هزار مگاوات نیز از آنِ نیروگاه‌های حرارتی است.
این درحالی است که تحقق ظرفیت نامی، که بخش اعظمِ آن، مربوط به بخش حرارتی است، فقط در دمای ۱۵ درجه ی سانتیگراد و ارتفاع هم سطح با دریا، ممکن است. به عبارتی ظرفیت بخش حرارتی با افزایش ارتفاع و دما، کاهش می‌یابد. توان نیروگاه با وجود ارتفاعِ بیش از یک کیلومتر بسیاری از شهرهای ایران، نسبت به سطح دریا، کاهش می یابد. همچنین با افزایش دما از ۱۵ درجه نیز، توان نیروگاه کم می‌شود.
حال در تابستان که ازطرفی دما افزایش و از سوی دیگر مصرف نیز زیاد و به اوج بار می رسد، توان نیروگاه‌ها کم می‌شود؛ این از ویژگی نیروگاه‌هاست و کاری نمی‌توان کرد. در نتیجه به گفته وزیر نیرو، در تابستان حدود ۵۰ هزار مگاوات از ظرفیت 70 هزار مگاواتی نیروگاه های حرارتی برق را در دسترس داریم و در مجموع و بهترین شرایط، تولید برق کشور حدود ۶۰ هزار مگاوات خواهد بود.
درتابستان، کاهش بارندگی سبب می شود، از ظرفیت تولید برق در نیروگاههای برق-آبی کشور نیز کاسته شود و گاهی حتی در وضعیت بحرانی، این نیروگاه ها از مدار تولید خارج شوند. آب پشت سدها، در ساعاتی محدود، برق تولید می‌کند، زیرا دبی یا میزان آب ورودیِ رودخانه‌هایِ سدها، در مدت زمان محدودی، از سد خارج می‌شود و برای جمع‌شدن همان میزان آب، پشت سد، ۲۴ ساعت زمان لازم است.
مطابق اظهارات مسوولان وزارت نیرو، هم اکنون، نصف ظرفیت نیروگاه های برق-آبی کشور به دلیل کاهش آب سدها، از شبکه خارج شده است و فقط ۵ تا ۶ هزار مگاوات از ظرفیت 12 هزار مگاواتی برق‌-آبی دردسترس است.
از طرفی به گزارشهای وزارت نیرو، سالانه به تعداد مشترکان و مصرف انرژی برق افزوده می شود. براساس این گزارشها، تعداد مشتركان در سال 1400 به 38 میلیون و 619 هزار مشترك رسيد كه نسبت به سال قبل تر، یک میلیون و هزار مشترك، معادل 7/2 درصد افزايش داشته است. مصرف انرژي نیز در سال 1400 بالغ بر 306 ميليارد و 612 میلیون كيلووات ساعت بود كه نسبت به سال قبل تر 5/4 درصد افزايش داشته است. متوسط مصرف هر مشترك خانگی در سال 1400 ، 3188 كيلووات ساعت بود كه نسبت به سال قبل تر 4/2 درصد رشد داشته است.
این آمارها به خوبی گویای این مطلب است که ما نسبت به دو دهه پیش، در بخش مصرف نیز، به گونه ای رفتار کرده ایم که در نهایت، موجب کاهش بیشتر ظرفیت انرژی برق، نسبت به گذشته شده ایم که افزایش جمعیت و همچنین تغییر الگوی مصرف، علتهای آن هستند. ما درحال حاضر در هر خانه‌ای تجهیزات برقی بیشتری داریم و تغییر سیستم سرمایشی از کولر آبی به کولر گازی و چیلر و استفاده از برق با مصرف‌کننده‌های تبریدی بسیار زیاد شده است.
به گفته کارشناسان صنعت برق، توان عملی تولید برق ما در پیک (اوج مصرف)، ۶۳ هزار و ۵۰۰ مگاوات بوده است، اما مواردی همچون کاهش توان برخی واحدها، خروج موقتی آنها، مشکلات تأمین لوازم یدکی و تعمیرات واحدها و عدم فعالیت برخی از آنها، تولید همزمان در پیک مصرف را درحال حاضر به ۵۷ هزار مگاوات کاهش داده است؛ به این ترتیب حدود ۷ هزار مگاوات هم به این شکل از دست داده‌ایم.
با جود بالا بردن توان تولید هم، چون شبکه توزیع، ظرفیت انتقال آن را ندارد، کاری ازپیش نبرده ایم و با اینکه در تولید تا حدودی جلو هستیم اما در توزیع، فوق توزیع و انتقال درحد تولید، خوب پیش نرفتیم.
از سویی با تغییر الگوی شهرسازی و ساخت آپارتمان‌ها و مجتمع‌های مسکونی وتجاری جدید که تراکم جمعیت به دنبال دارند، می بایست پیش از ساخت آنها، ظرفیت تولید برق بالا برود، درحالی که در خارج از مرزهای شهر ممکن است، نیروگاه باشد اما توان انتقال نیست.
با توجه به موارد ذکر شده، کارشناسان می گویند، نمی توان به راحتی توازن تولید و مصرف برق را در کشور به 100 درصد رساند و مسیر اصلی برای حل مشکل خاموشی، تغییر الگوی مصرف مردم و حرکت به سوی مصرف استاندارد و البته، تولید وسایل برقی استاندارد است.
مطابق تعریف انرژی، به نظر می رسد، مدیریت مصرف برق از همان ابتدای تولید برق در نیروگاهها تا تمامی مراحل و تا رسیدن به مشترکان باید مدنظر قرارگیرد. چون هم گران بهاست و هم صرف این انرژی، فقط به استفاده مشترکان برنمی گردد، بلکه انرژی برقی که مثلا در شبکه انتقال، به گرما تبدیل می شود، هدر رفت نام دارد و در واقع سیم‌های برق، آن را مصرف می کنند، پس باید این سیم ها، مدیریت شوند.
مشترکان برق، به ویژه مشترکان خانگی، پرده آخر مدیریت مصرف و البته آسان ترین آن را بازی می‌کنند. با خواندن خبرها که فقط بخشی از آن در این گزارش آمده است، برکسی پوشیده نمی ماند که مسوولان وقت، به خوبی به وظیفه ی خود برای مدیریت مصرف برق آگاهی دارند و پایبندی آنها برای متقاعد کردن مشترکان به مدیریت مصرف، دو جنبه دارد؛ که یکی ضرورت صرفه جویی است؛ نهادینه کردن صرفه جویی به عنوان عمل صالح، رفتار استاندارد و تنها راه صحیح مصرف، که در مقدمه این گزارش به آن اشاره شد، لازم است پیگیری شود. جنبه دوم، به بهترین و آسان‌ترین روش در زمان حال و مطابق با شرایط برمی گردد که همان تقوای مصرف است؛ پس لازم است شیرینی معجون مدیریت مصرف برق که همان «پاداش صرفه جویی» است، توسط مشترکان تست شود.

نویسنده: آسیه سهرابی پور