کارشناس سلامت روان معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان:زنان معمولاً به سادگی خشم شدیدی را ابراز نمی‌کنند

استرس و اضطراب از جمله مشکلات و واکنش‌های هیجانی در فرد است که، ممکن است به دلایل مختلفی در فرد ایجاد شود. از طرفی در اکثر مواقع زمانی که فرد دچار استرس می شود، بروز خشم و پرخاشگری نیز در او دیده می شود. به همین دلیل است که رابطه بسیار جدی میان خشم و استرس وجود دارد. به طور کلی انواع استرس پیش زمینه ای برای پرخاشگری و بروز خشم در فرد می باشند. که در صورت مدیریت و درمان نشدن می‌تواند تهدیدی جدی برای زندگی فردی و اجتماعی فرد محسوب شود. به همین دلیل افراد دچار استرس نیاز به راهکارهایی جهت کنترل خشم دارند. در ادامه قصد داریم شما را با راهکارهایی جهت کنترل خشم ناشی از استرس، آشنا کنیم.
به همین منظورسراغ خانم افسانه سرایی کارشناس سلامت روان معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گیلان رفتیم که ما را بیشتر با این موضوع آشنا کند.
خشم چیست ؟ چرا افراد دچار خشم می شوند ؟ خشم مقدمه پرخاشگری است . خشم احساسی طبیعی است که جزء هیجان های پایه به شمار می‌رود و احساسی است که به صورت جسمانی و هیجانی ابراز می‌شود .خشم واکنشی متداول در برابر ناکامی و تهدید است. از مهم‌ترین عوامل اصلی که خشم را تحریک می‌کنند عبارتند از : ناکامی ، تعارض و اختلاف نظر ، احساسات منفی ، عوامل اجتماعی / محیطی ، وضعیت جسمی و روانی و افکار و انتظارات.
چرا برخی افراد نسبت به دیگران بیشتر خشمگین می‌شوند؟ عوامل و موقعيت‌هایی که باعث خشم می‌شوند را  می‌توان به عوامل درونی ، بيرونی و یا ترکيبی از اينها تقسيم کرد. عوامل درونی شامل تيپ شخصيت، خاطرات ناخوشایند، اثرات هورمون ها،  عقاید و انتظارات و … . و عوامل بيرونی شامل حوادثی است که بوسيله دیگران و یا محيط ایجاد می شود مانند گير کردن در ترافيک ، عصبانيت از کار و یا حرف دیگران.
خشم چند نوع است ؟  خشم دو نوع است. خشم مناسب و خشم نامناسب . خشم در شكل سالم  و مناسب خود به مغز هشدار می دهد که یک چيزی غلط است و برای اصلاح موقعيت، انگيزه و انرژی فراهم میکند. در واقع، وقتی از خشم استفاده درستی شود   می تواند نتایج مفيدی به همراه داشته و موجب رشد و پيشرفت، اصلاح روابط بين فردی و یا تغيير یک موقعيت اجتماعی شود. پس خشم می تواند یک عامل انگيزه بخش برای ایجاد تغيير باشد . اما گاهی خشم تبدیل به یک مشكل می‌شود و نتایج منفی زیادی مانند فروپاشی ارتباطات ، نرسيدن به اهداف و بيماری به همراه دارد.
عوارض خشم چیست ؟ خشم نامناسب روی جسم و روان و حوزه‌های مختلف زندگی شامل خانوادگی، شغلی و اجتماعی اثرات منفی می گذارد که مهم ترین آنها عبارت است از :
اثرات خشم بر بدن و سلامت جسم شامل افزایش احتمال بروز بيماری فشار خون و بيماری های قلبی عروقی، حمله قلبی، دیابت، سرطان بویژه سرطان سينه، تشدید بيماری های ریوی و آسم، آرتروز و انواع دردها از جمله سردرد است.
اثرات خشم بر سلامت روان؛ خشم‌های مكرر و طولانی اثرات مضری بر سلا مت روان دارد. اضطراب و افسردگی، فقدان اعتماد بنفس،  درماندگی و احساس گناه، سوء مصرف سيگار ، الكل و انواع مواد مخدر از اثرات مضر خشم برسلامت روان می باشد.
اثرات خشم بر زندگي خانوادگی؛ در خانواده‌هایی که خشونت وجود دارد (خشونت خانگی) معمولا زنان و کودکان مورد بدرفتاری قرار می‌گيرند.خشونت خانگی به دو دسته کلی خشونت جسمی و روانی ( توهین ، تحقیر ، تمسخر ، تهدید و … ) تقسیم می‌شود . قربانیان یا شاهدان چنین خشونتی از انواع مشکلات روان شناختی شامل اضطراب و افسردگی رنج می‌برند.
اثرات روي دوستي‌ها؛ نداشتن کنترل خشم مانع از شکل گیری دوستی های پایدار می‌شود.
اثرات روي تحصيل و كار؛ نداشتن کنترل خشم در محیط کار روی روابط کاری، عملکرد ورضایت شغلی اثر منفی گذاشته و احتمال نارضایتی از کار ، اخراج و بیکاری را زیاد می‌کند . خشم بر توجه ، تمرکز و حافظه تاثير منفی می گذارد و مانع از یادگيری موثر می‌شود.
اثرات قانوني و اقتصادي؛ بسياری از جرائم جدی مانند حمله فيزیكی، قتل و سایر جرائم در حالت خشم انجام می‌شود. خشم یكی از عوامل مهم در تخلفات رانندگی است که یكی از علل اصلی مرگ و مير در دنيا محسوب می‌شود. علاوه براین ، افراد ممكن است در حالت خشم ، وسایل خانه و یا محيط کار را تخریب کنند و این کار هزینه مالی به ایشان تحمیل کند.
تفاوت خشم با عصبانیت در چیست ؟ بعضی افراد ، عصبانيت و خشونت را یكی میدانند، درحاليكه این دو کاملا با هم فرق دارند. عصبانيت یک هيجان است، یک احساس درونی، ولی خشونت و پرخاشگری ی رفتار است که به قصد صدمه زدن به طرف مقابل انجام می شود. این رفتار می تواند کلا می( مثل داد زدن و فحاشی ) یا بصورت یک عمل باشد (مثل حمله کردن به طرف مقابل یا شكستن اسباب و اثاثيه). یک فرق دیگر هم بين عصبانيت و خشونت وجود دارد. در حاليكه همه آدم ها عصبانی می شوند و یک هيجان طبيعی است ولی خشونت وپرخاشگری، به هيچ وجه طبيعی نيست، چون ما می توانيم عصبانيت خود را کنترل کنيم و نگذاریم تبدیل به پرخاشگری شود. پس اگرچه، گاهی عصبانيت و خشونت با هم دیده می شوند ولی پرخاشگری و خشونت  نتيجه طبيعی عصبانيت نيست. عصبانيت ممکن است موجب پرخاشگری و خشونت بشود یا نشود و این به خود فرد و شيوه ابراز عصبانيت او برمی‌گردد.
افراد مختلف در هنگام خشم چه واکنش هایی انجام می‌دهند؟ برخی افراد هنگام خشم سعی می‌کنند آن را نشان ندهند. آنها شدیدا رفتار خود را کنترل کرده و هیچ علامتی از عصبانیت نشان نمی دهند . گفته می شود که این افراد خشم خود را فرو می خورند . برخی افراد هنگام احساس خشم ، رفتارهای پرخاشگرانه ای از خود نشان می دهند . برای مثال با صدای بلند داد می‌زنند ، ناسزا می‌گویند ، دیگران را کتک می زنند یا وسایلی را پرت کرده یا می شکنند . به عبارت دیگر ، با رفتار خود به نحوی یه دیگران یا وسایل آسیب می زنند . گاهی افراد رفتارهای پرخاشگرانه خود را بطور مستقیم نشان نمی‌دهند ؛ یعنی ظاهرا هیچ رفتار پرخاشگرانه ای انجام نداده اند در صورتیکه به هر حال به طریقی غیرمستقیم به فرد مقابل آسیب می زنند . به چنین رفتارهایی << رفتارهای پرخاشگرانه منفعلانه >> می‌گویند. برخی افراد علیرغم احساس خشم ، کاری نمی کنند که به فرد مقابل آسیب بزنند ، ولی احساس خود را نشان داده و خواسته خود را ابراز  می کنند . به این رفتارها ، << رفتارهای جراتمندانه >> می گویند . رفتارهای جراتمندانه رفتارهایی هستند که فرد با استفاده از آن ها احساس و خواسته خود را ابراز می کند ، بدون اینکه به حقوق دیگران لطمه ای بزند.
آیا خشم مردان و زنان با یکدیگر فرق می کند ؟ محققان اعلام می کنند که در اغلب موارد مردان از شیوه های مستقیم برای ابراز خشم خود استفاده می کنند . مردان بیشتر از زنان عصبانیت خود را به صورت ظاهری بروز می‌دهند و عصبانیت مردان بیشتر از زنان با روش‌های پرخاشگرانه همراه است؛ اما زنان معمولاً به سادگی خشم شدیدی را ابراز نمی‌کنند. بعضی زنان خشم خود را فرو می‌برند و بعضی هم با آن منفعلانه برخورد می‌کنند؛ یا حتی با آماج قرار دادن افراد بی‌گناه یا آسیب‌پذیر (مانند کودکان، افراد مسن، راننده ناشناسی که در خیابان مشغول رانندگی است) آن را تخلیه می کنند. زنان در مقایسه با مردان کمتر خشم خود را ابراز می کنند  معمولا زنان دوست ندارند خشم خود را به طور فیزیکی مثلاً از طریق ورزش‌های خشن (چه تماشا و یا شرکت در آن) یا با برخوردهای تهاجمی، ابراز کنند، ولی نتیجه خفه‌کردن احساسات در زنان ، عزت نفس پایین ، اضطراب و افسرده شدن آنان است.
خشم ابراز نشده چه خشمی است ؟ فرد احترامی برای خود و حقوق خود قائل نيست و وقتی عصبانی می شود، آن را در درون خود می ریزد یا باصطلاح آن را قورت می دهد. این شيوه، معمولاً به خود فردصدمه می زند و موجب بيماری های جسمی و مشكلات روحی و روانی مثل غمگينی و افسردگی می شود. گاهی هم ممكن است این عصبانيت های فرو خورده شده روی هم انباشته شده و یک دفعه فرد منفجر می‌شود.
چه ارتباطی بین خشم و استرس وجود دارد ؟ مردم به شیوه های مختلف در برابر استرس (تنش و برانگیختگی بدنی و ذهنی  در واکنش به حوادث و تغییراتی است که سازگاری فرد را برهم می‌زند) واکنش نشان می‌دهند. برخی افراد زمانی که نمی توانند کنترلی بر وقایع استرس زا داشته باشند ، دچار ناکامی می شوند و احساس خشم (یک حالت هیجانی ناخوشایند است که می‌تواند به‌وسیله ترکیبی از حوادث درونی و بیرونی ایجاد شود) را تجربه می‌کنند.
نقش اعتماد به نفس در ابراز خشم چیست ؟ افرادی که اعتماد به نفس بالایی دارند توانایی کنترل بر موقعیت‌های استرس زا و استفاده از روش های مقابله ای مناسب را دارند و قادر به ابراز خشم خود به سبک جراتمندانه می‌باشند.
هدف از مدیریت خشم چیست ؟ هدف اصلی مدیریت خشم این است که بتوانيد خشم خود را کنترل کنيد تا از نشان دادن خشونت و پرخاشگری جلوگيری کنيد و وقتی آرام شدید بتوانيد در مورد موضوعی که موجب عصبانيت شما شده صحبت کنيد و احساس خود را بيان کنید.

روش‌های مدیریت خشم چیست ؟-صبر کنید یا باصطلاح ترمز کنید ؛ یعنی هیچ حرفی نزنید و یا کاری انجام ندهید.خود را آرام کنید. راه‌های مختلفی برای آرام کردن ذهن و بدن وجود دارد ( تنفس عمیق ، آرمیدگی یا ریلکسیشن، تصویرسازی ذهنی ، پرت کردن حواس ، خودگویی های آرام بخش ، ورزش های سبک مثل دو -قدم زدن-دوچرخه سواری و … ، نوشتن احساسات و … )-ابراز خشم به شیوه سازگارانه ( سبک رفتار جرات مندانه )-ترک موقعیت-مقابله با افکار منفی و اگر متوجه شدید کنترل خشم برایتان سخت است می توانید به مراکز بهداشت مراجعه کنید و با روان شناس مرکز صحبت کنید تا آن ها شما را راهنمایی کنند.

تهیه و تنظیم :  مرتضی جلیل نژاد