معاون امور کتابخانه‌های استان گیلان: عدم غفلت ازحوزه فرهنگی، باعث توسعه پایدار خواهد شد

​به گزارش پویشگران گیل:
توان و آمادگی کودکان برای شناسایی تا حد زیادی تحت تأثیر شرایط محیطی است چون کودکان بسیار کنجکاو هستند و علاقه مند به شناخت جهان اطراف خود هستند. هر کودک باید بتواند درباره خودش و اینکه چگونه می تواند با دنیای پیرامون ارتباط برقرار کند، آگاهی‌های لازم را به دست بیاورد. قطعا توانایی های کودکان در شناخت و برقراری ارتباط با پدیده ها هم بسیار متفاوت است و کتاب موثرترین ابزار در تربیت کودک است.
کودکان باید با مطالعه و کتابخوانی انس بگیرند و در اصل این عادت به مطالعه باید در دوران کودکی ایجاد شود. باید عشق و لذت به خواندن در روح و روان کودکان شکل بگیرد. چون مطالعه مثل سایر فعالیت‌های انسانی تا حد زیادی تحت تأثیر دگرگونی‌های اجتماعی قرار دارد. به همین دلیل بعضی کودکان با کتاب بیگانه اند، که هیچ گونه میلی به خواندن و مطالعه ندارند به همین دلیل کتابخانه ها باید خدمات دهی موثری به همه قشرها داشته باشند.
کتابخانه می‌تواند نقش بزرگی درعلاقه مندی کودکان به مطالعه و کتابخوانی داشته باشد. تجهیزات و کتاب‌های کتابخانه کودکان هم باید متناسب با ویژگی‌های کودکان و مشوق آن‌ها برای حضور در آن محیط باشد. معمولا کودکان در سال‌های اولیه زندگی خود هیچ گونه شناختی از جهان پیرامون خود ندارند.
خدمات کتابخانه ای موثر برای کودکان باید وجود داشته باشد و کتابدارانی که به کودکان خدمات می‌دهند باید با معلومات‌ترین افراد در زمینه کتابداری باشند و باید دانش تخصصی در زمینه نیازهای استفاده کنندگان کتابخانه کودک را هم داشته باشند. چون کتابداران کودکان موظف به انجام کارهایی فراتر از ارائه خدمات مختص یک سن هستند.کتابخانه‌ها جایی برای اکتشاف‌های بی‌پایان هستند و می‌توانید بی‌نهایت انتخاب هیجان‌انگیز داشته باشند. نهاد کتابخانه‌های کشور از سالها قبل به این فکر افتاد که همه کتابخانه‌های کشور مجهز به بخش کودک شوند گیلان نیز از این امر مستثنی نبود و در حال حاضر چند کتابخانه در سطح استان گیلان مجهز  به بخش کودک می‌باشند. در این خصوص به سراغ خانم بدن آرا معاون امور کتابخانه‌های عمومی استان گیلان رفتیم تا در این خصوص باهم به گفتگو بنشینیم.
طرح ایجاد کتابخانه تخصصی کودکان چگونه شکل گرفت ؟ سیاست‌های اخیر چندساله نهاد کتابخانه‌ها بر این بوده که همه کتابخانه‌ها مجهز به بخش کودک شوند، این اتفاق در استان گیلان هم مانند سایراستان‌ها رقم خورد. استقبالی که از این بخش و حوزه شد، ما را به این فکر فرو برد که کتابخانه‌های تخصصی ویژه کودکان راه اندازی کنیم. خوشبختانه استان گیلان جزء اولین استان‌هایی بود که در حوزه راه اندازی کتابخانه‌های تخصصی ویژه کودکان قدم گذاشت و در سال 1394 کتابخانه تخصصی کودکان باران به عنوان دومین کتابخانه ویژه  کودکان کشور ، در شهر رشت راه اندازی شد.
همانطور که انتظار می‌رفت ، بازخورد خوبی داشت و کار بسیار موفقی شد. خدمات این کتابخانه ویژه کودکان است ، همچنین قسمتی نیز به مادران اختصاص دارد. منابع موجود برای مادران در این کتابخانه موضوعاتی مانند: فرزند پروری،آشپزی ، رمان و کتابهایی که برای یک مادر کاربردی است را شامل می‌شود. بعد از کتابخانه باران ، یک ایده ی دیگر به نام کتابخانه مدرسه‌ای شکل گرفت.آموزش و پرورش یک سری کتابخانه در جوار مدارس ساخته بود که راه اندازی نشده بودند . قراردادی با آموزش و پرورش منعقد گردید که این نوع از فضاهای‌شان را در اختیار نهاد کتابخانه‌ها قرار دهند تا در آنجا کتابخانه راه اندازی شود. در سال 1398 اولین کتابخانه – مدرسه در بندرانزلی راه اندازی شد. این کتابخانه در جوار مدرسه‌ی خیرساز مرحوم موثق بنام کتابخانه آیت ا… طالقانی راه اندازی شد. شیوه خدمات کتابخانه به این شکل است که در ساعات مدرسه به دانش آموزان خدمات ارائه می‌داد و در ساعات غیر مدرسه درب کتابخانه به روی عموم باز بود.
باز نتیجه به گونه ای شد که سعی کردیم به فکر راه اندازی فضاهایی از این دست باشیم.کتابخانه الهی قمشه ای در شهرستان کم‌برخوردار شفت و کتابخانه پروفسور مریم میرزاخانی شهرستان صومعه سرا از پروژه‌های بعدی کتابخانه های مادر و کودک بود که راه اندازی شد. این کتابخانه‌ها از آن دست کتابخانه‌هایی هستند که بسیار موفق هستند.
در این کتابخانه‌ها چه فعالیت‌هایی انجام می‌شود؟ در حال حاضر بیشتر فعالیتشان برای کودکان است. فعالیت‌هایی مثل: قصه‌گویی،مسابقه، شاهنامه‌خوانی ،اوریگامی، نقاشی، کارگاه‌های آموزشی ، بازی و… و بخش مادران نیز علاوه برامانت کتاب کارگاه‌های مثل: شیوه های فرزند پروری، تغذیه پس از تولد ،چالش های یک مادر پس از تولد نوزاد و.. مشغول خدمات است.
به عنوان مثال یکی از خدمات کتابخانه کودکان باران در روز کودک امسال این بود که شاهد برگزاری نمایش سیمرغ عطار بودیم که توسط سی نفر از کودکان بین 2تا 12 سال اجرا شد در واقع قصه سی مرغ عطار برای همیشه در ذهن کودکان با این نمایش باقی ماند. متاسفانه در کشور ما هیچ حوزه ای به مادران ، در خصوص فرزند پروری آموزش  خاص نمی‌دهند. در دوران بارداری تحت مراقبت بهداشتی مثل واکسن، وزن و تغذیه و مباحث دیگر قرار می‌گیرند ولی در مورد فرزند پروری که مبحث بسیار مهمی هم هست آموزش نمی بینند. در کشور سازمانی که متولی این کار باشد وجود ندارد. از دانشمندی پرسیدند: تربیت فرزند را از چه زمانی شروع کنیم ؟ گفت : بیست سال قبل از تولد. در کشور ما این اتفاق نمی افتد. ما سعی داریم و تلاش می‌کنیم که به مادران در حوزه تربیت فرزند و فرزند پروری کمک کنیم ، فرزند پروری را بشناسند و بدانند کدام شیوه و کدام روش فرزند پروری درست تر و صحیح تر است. تا کمتر دچار چالش های والدگری شوند. ابتدای راه هستیم وتازه شروع کردیم . امید وارم که بتوانیم مثمر ثمر باشیم.
نمونه این کتابخانه‌ها و فعالیت‌ها را در کانون پرورشی کودکان و نوجوانان و فرهنگسراهای وابسته به شهرداری‌ها شاهد هستیم. به نظر شما موازی کاری نیست این سوال از دو جنبه قابل پاسخ دادن است یکی اینکه مراکز خدمات فرهنگی به کودکان و نوجوانان بسیار اندک هستند.  ما از لحاظ سرانه  فضای مطالعه وضعیت مطلوبی نداریم. و تعداد مراکز کانون هم آنقدر نیست که امکان خدمات رسانی به بیشتر کودکان را داشته باشد. همانطور که می دانید شهرداری‌های شهرهای بزرگ نیز قسمتی از فعالیت شان به بحث کتاب اختصاص دارد که استان ما متاسفانه تا کنون این اتفاق نیفتاده است . با این نگاه اگر دستگاه دیگری هم در این حوزه اقدام نماید به نظرم باز باید استقبال نمود.به گونه ای که هر کودک به راحتی در محله خود به مراکز فرهنگی دسترسی داشته باشد .
از نگاه دیگر، فعالیت کتابخانه و کانون تفاوت‌هایی با هم دارند. ،ماهیت فعالیت ما کمی متفاوت است . نهاد کتاب محورتر است و همه منابع منتشرشده قابلیت ورود به کتابخانه را دارد. کانون بیشتردر حوزه فعالیتهای خلاقانه و رشد هنری کودکان و نوجوانان فعالیت خود را متمرکز نموده و از سوی دیگر در حوزه نشر و اسباب بازی نیز فعایت دارد. در کانون اگر اشتباه نکنم از سن 4 سالگی تا 14 سالگی پذیرش می‌شوند . در نهاد کتابخانه‌ها محدودیت سنی وجود ندارد حتی کودک یک ساله هم عضو کتابخانه داریم .راه اندازی بخش‌های کودک در کتابخانه‌های اصلی با سیاست علاقه مند نمودن خانواده به مطالعه بوده با این نگاه که حضور کودک و یا بالعکس مادر باعث حضور دیگری در کتابخانه خواهد بود. اما در مورد فرهنگسراها ، کاش شهرداری رشت و سایر شهرستان‌های استان ،به فکر  خدمات کتاب و کتابخوانی می‌افتادند. همانطور که عرض کردم دسترسی راحت و سهل به کتابخانه یکی از نکات مهم است که متاسفانه این مهم در استان شکل نگرفت.
نه تنها از سازمان‌های فرهنگی بلکه از سازمانهای اقتصادی هم انتظار داریم تا در این عرصه به ما کمک کنند.نه اینکه عینا به ما کمک کنند، بلکه بیایند درحوزه خودشان کتابخانه راه بیاندازند، فعالیت ترویجی کتابخوانی برای کودکان راه اندازی کنند.. شاید الان ما بگوییم در استان 4 کتابخانه مادر و کودک داریم و دو تا در شرف افتتاح است که بزودی در رشت به یاری خدا راه اندازی خواهد شد اما نمی‌توانیم افتخار کنیم هر شهرستان یک کتابخانه ویژه مادر و کودک داریم.
فیزیک سالن مطالعه کتابخانه کودکان نسبت به سایر سالن‌های مطالعه کتابخانه‌های دیگر متفاوت است لطفا در این خصوص توضیح دهید.
در چند سال گذشته نهاد سعی کرده به فیزیک کتابخانه توجه کند استاندارسازی و شاداب سازی را در دستور کار قرار داده است. در مورد فیزیک کتابخانه‌های کودک یکی از مهمترین نکات امنیت است. همه ی کتابخانه‌های ویژه کودکان کف پوش‌های امن دارند تمام قفسه ها ، میز و صندلی به گونه ای طراحی شده است که هم دسترسی راحت را فراهم کند ودر عین حال ایمن باشد. به نکاتی مثل جذابیت و علایق کودکان در رنگ آمیزی و تصاویر توجه شده است. در مورد کتابخانه مرکزی رشت که در دست افتتاح است اشاره کنم بخش مادر و کودک آن حدود 300 متر مربع مساحت دارد . فضا زیرنظر کارشناسان طراحی شده است، توجه به نمادهای بومی، رنگ ها،نیاز کودکان،نیاز مادران و… در دستور کار بود. حتی به بخش شیر دهی مادر و تعویض پوشک نوزاد همراه مادر نیز فکر شده است.بخش کودک آن برای دو گروه سنی نوپا و بچه های بزرگتر طراحی شده است. وسایل استفاده شده در بخش نوپا از جنسی است که امنیت و دوام بیشتر دارد. در بخش کودک یک صحنه نمایش برای اجرای نمایش نیز طراحی شده است.
نهاد کتابخانه‌ها برای طراحی داخلی کتابخانه‌های کودک تمام تلاش خود را انجام داده است تا به استاندارد های روز دنیا نزدیکتر شود.
لطفا راجع به طرح جدید صبحانه با طعم کتاب برای ما بگویید.
ما از گذشته طرحی با عنوان صبحانه با طعم کتاب داریم که در شنبه های آغاز هفته کتاب‌هایی برای مدیران دستگاه‌های اجرایی استان از طریق پیامک معرفی می‌کنیم. از امسال تصمیم گرفتیم به جای یک عنوان کتاب دو عنوان کتاب (یکی کودک و یکی بزرگسال)را معرفی و برای کلیه کارکنان دستگاه‌های اجرایی استان  ارسال نماییم. سعی شده است ذائقه و سلایق متنوع را در نظر بگیریم و در هفته‌های مختلف در موضوعات گوناگون به معرفی کتاب بپردازیم . همه شاخص‌هایی که سبب می‌شود یک  کتاب ،کتاب خوبی باشد در نظر گرفته می‌شود.
رسانه‌ها چه کمکی در این راه می‌توانند انجام دهند؟در خصوص اهمیت رسانه که چقدر می تواند به ما کمک کند هر چقدر بگویم کافی نیست. ترویج موضوع کتاب و کتابخوانی می تواند در ایجاد عشق و علاقه به کتاب و کتابخوانی موثر باشد. رسانه ها در معرفی فضا کتابخانه، خدماتی که در کتابخانه ارائه می‌شوند ، معرفی کتاب، معرفی ناشرین، نویسندگان ،معرفی سمن‌های فعال حوزه کتاب و … بازوان قدرتمندی هستند مردم ما به اندازه کافی باکتاب دوست نیستند . نمی‌توانم بگویم کتابخوان نداریم . من این را نمی پذیرم . نمی شود در استانی مثل گیلان که پیشینه غنی فرهنگی دارد مردم کتابخوان نداشته باشیم .مصداق آن فروش کتاب در طرح‌های کشوریست که همیشه استان گیلان جزء استانهای برتر است  .در اهل مطالعه بودن مردم استان گیلان شکی نیست . اما هنوز قسمت اعظم  مردم ما با کتاب دوست نیستند نمی‌شود به آنها خرده گرفت. شاید این زمینه آشنایی فراهم نشده است. این موضوع وظیفه ما و رسانه را سنگین‌تر می‌کند.آشنایی با کتاب در گام اول باید در خانواده اتفاق بیافتد.در گام بعدی در مدرسه و در گام آخر سازمانهای متولی کتاب باید کمک کننده و ادامه دهنده باشند. یعنی اول خانواده این عشق و علاقه را ایجاد کند و بعد مدرسه ، مدرسه باید زمینه‌اش را فراهم کند و سازمان های متولی کتاب و کتابخوانی  و رسانه باید حمایت کافی را از هر دو گروه اول داشته باشند.خود بحث کتاب و کتابخوانی ذاتا در نگاه مردم ارزشمند است ما فقط باید بیشتر کار کنیم. رسانه ها همیشه در کنار ما بوده اند فکر می‌کنم این خیلی جای تقدیر دارد.
در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید.
فکر می‌کنم آن چیزی که ما در بحث ترویج کتاب و کتاب خوانی در استان گیلان به آن بیشتر نیاز داریم ،حمایت مسئولین است.حمایت وجود دارد ولی کافی نیست. انتظار ما از مسئولین استان این است که حمایت بیشتری از بحث کتاب و کتابخوانی و توسعه فضاهای کتابخوانی در استان داشته باشند. مراجعه کننده به ما مراجعه می‌کند ما فضای کافی برای آنها نداریم و مجبور هستیم در همان فضای محدود فعالیت داشته باشیم. بسیاری از ساختمان‌های ما احتیاج به بازسازی دارد. در یک بررسی صورت گرفته نشان داده شده است فیزیک کتابخانه تاثیر بسیارزیادی در جذب مخاطب دارد و این امر حمایت مسولین را می‌طلبد. اگر بنا باشد به توسعه پایدار دست پیدا کنیم ،نباید ازحوزه فرهنگی غافل شویم .کتاب و کتابخوانی یکی از مباحث مهم حوزه فرهنگی است. خواهش من از مسئولین این است که عنایتشان را نسبت به حوزه فرهنگی به ویژه کتاب و کتابخوانی بیشتر کنند.

گفتگو: مرتضی جلیل نژاد

​​​

​